ΚΑΚΟΗΘΕΣ ΜΕΛΑΝΩΜΑ
Γεώργιος Μπανταβάνης
Δερματολόγος – Αφροδισιολόγος
Διδάκτωρ Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Πατρών
Το μελάνωμα είναι ο κακοηθέστερος όγκος του δέρματος και των βλεννογόνων. Οφείλεται στην κακοήθη εξαλλαγή των μελανοκυττάρων, των κυττάρων δηλαδή που παράγουν τη χρωστική του δέρματος μελανίνη. Η μεγάλη του κακοήθεια σχετίζεται με την ιδιότητά του να δίνει σε πολύ πρώιμο στάδιο μεταστάσεις σε απομακρυσμένα όργανα.
Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται διεθνώς μια σημαντικότατη αύξηση της συχνότητας του μελανώματος, της τάξεως του 7% ετησίως. Η αύξηση αυτή σχετίζεται κατά κύριο λόγο με την καρκινογόνο δράση της υπεριώδους ακτινοβολίας, η έκθεση στην οποία είναι ιδιαίτερα αυξημένη εξαιτίας της λεγόμενης «τρύπας του όζοντος». Σε μικρότερο βαθμό συμβάλλει και η συνεχώς αυξανόμενη έκθεση του δέρματος σε καρκινογόνους χημικούς παράγοντες.
Το κακόηθες μελάνωμα εκδηλώνεται συνήθως σε άτομα της λευκής φυλής και είναι δύο περίπου φορές συχνότερο στις γυναίκες απ’ότι στους άνδρες. Εμφανίζεται είτε στο κλινικά υγιές δέρμα (στο 10-20% των περιπτώσεων) είτε σε έδαφος προϋπάρχουσας μελαγχρωματικής βλάβης (ελιάς). Πρόκειται για ένα έπαρμα του δέρματος μαύρου, μαυροκόκκινου ή καφέ χρώματος, με ανομοιογένεια στην κατανομή της χρωστικής, σχήμα ασύμμετρο και όρια ανώμαλα ή ασαφή. Το μέγεθος του ποικίλει, συνήθως όμως η διάμετρος του υπερβαίνει τα 5 χιλιοστά. Σε ορισμένες περιπτώσεις αιμορραγεί ή προκαλεί κνησμό. Αν και εμφανίζεται συχνότερα στις ηλιοεκτεθειμένες περιοχές του σώματος, μπορεί να προσβάλλει οποιοδήποτε σημείο του δέρματος και των βλεννογόνων.
Την αρχόμενη κακοήθη εξαλλαγή ενός σπίλου (ελιάς) την υποπτευόμαστε όταν παρατηρείται απότομη αύξηση του μεγέθους του, μεταβολή του χρώματος, κνησμός, ερεθισμός ή αιμορραγία. Σε αυτές τις περιπτώσεις ο ασθενής θα πρέπει να απευθύνεται άμεσα σε δερματολόγο διότι η σωστή χειρουργική αφαίρεση του σπίλου έχει ως αποτέλεσμα την πλήρη ίαση για τον ασθενή, εφόσον ο σπίλος δεν έχει εξαλλαγεί ήδη σε κακόηθες μελάνωμα.
Σε σχετικά αυξημένο κίνδυνο για την εμφάνιση κακοήθους μελανώματος βρίσκονται:
- τα άτομα που έχουν στο δέρμα τους άνω των πενήντα μελαγχρωματικών σπίλων
- τα άτομα με μεγάλο αριθμό δυσπλαστικών μελαγχρωματικών σπίλων, δηλαδή σπίλων με ασύμμετρο σχήμα, ανώμαλα όρια και επιφάνεια και ανομοιογένεια χρωστικής
- όσοι έχουν δέρμα τύπου Ι, δηλαδή κοκκινίζουν αμέσως μετά την έκθεση στον ήλιο και δεν μαυρίζουν ποτέ
- τα άτομα με φυσικά κόκκινα ή κοκκινόξανθα μαλλιά
- όσοι έχουν ατομικό ή οικογενειακό ιστορικό μελανώματος
- όσοι εκτίθενται παρατεταμένα στον ήλιο για επαγγελματικούς (π.χ. αγρότες, ναυτικοί) ή άλλους λόγους (π.χ. ηλιοθεραπεία)
- τα άτομα με ιστορικό πολλαπλών και σοβαρών ηλιακών εγκαυμάτων
Ο βασικός τρόπος θεραπευτικής αντιμετώπισης του κακοήθους μελανώματος είναι η έγκαιρη χειρουργική αφαίρεση του, πριν δηλαδή δώσει μεταστάσεις στους πνεύμονες, το ήπαρ, την καρδιά τον εγκέφαλο και άλλα όργανα. Τo μελάνωμα (ή η βλάβη που είναι ύποπτη για μελάνωμα) πρέπει να αφαιρείται με χειρουργικό όριο ασφαλείας τουλάχιστον 1 cm, διότι ακόμη και σε απόσταση 6 mm από την περιφέρεια του όγκου βρίσκονται καρκινικά κύτταρα σε ποσοστό έως και 92%. Μετά την χειρουργική αφαίρεση η βλάβη αποστέλλεται για ιστολογική εξέταση και εφόσον επιβεβαιωθεί η διάγνωση ακολουθεί περαιτέρω ευρεία χειρουργική εκτομή, ανάλογα με το πάχος του όγκου.
Για τα μελανώματα μικρού πάχους η μετεγχειρητική πενταετής επιβίωση ανέρχεται στο 96% περίπου των ασθενών. Μέχρι πριν λίγα χρόνια, εάν το πάχος των μελανωμάτων ξεπερνούσε τα 2mm η πενταετής επιβίωση ήταν μικρότερη του 20%, ενώ στις περιπτώσεις που το μελάνωμα είχε ήδη δώσει μεταστάσεις η πρόγνωση ήταν απογοητευτική. Αυτή η εικόνα έχει πλέον ανατραπεί σε ένα βαθμό με τις σύγχρονες ανοσοθεραπείες που έχουν βελτιώσει σημαντικά την πρόγνωση σε αυτούς τους ασθενείς.
Από τα παραπάνω είναι σαφής η σημασία της έγκαιρης διάγνωσης. Τα άτομα υψηλού κινδύνου πρέπει να εξετάζονται προληπτικά τουλάχιστον ανά 6μηνο από δερματολόγο, ώστε οι ύποπτες βλάβες να εντοπίζονται και να αφαιρούνται. Σημαντική βοήθεια στην παρακολούθηση αυτών των ασθενών προσφέρουν και οι σύγχρονες τεχνικές επισκόπησης (επιδερμοσκόπηση) και ψηφιακής φωτογράφησης, επεξεργασίας και αποθήκευσης της εικόνας σε ηλεκτρονικό υπολογιστή. Άμεσα πρέπει επίσης να εξετάζονται από δερματολόγο όσοι έχουν κάποιο σπίλο που παρουσιάζει κάποιες από τις μεταβολές που προαναφέρθηκαν (αύξηση μεγέθους, αλλαγή στο χρώμα, κνησμό, αιμορραγία κ.λ.π.).
Παράλληλα, απαιτείται η αποφυγή των ηλιακών εγκαυμάτων, η αποφυγή της έκθεσης στον ήλιο μεταξύ 11π.μ. και 3 μ.μ., η τακτική εφαρμογή αντιηλιακών με υψηλό δείκτη προστασίας και η χρήση προστατευτικών ενδυμάτων και καπέλου.